Otizmli Çocuklarda Konuşma Becerilerinin Öğretimi Replikli Öğretim
Bu yazımda, otizmli çocukların sosyal etkileşim ve karşılıklı konuşma becerilerini geliştirmek amacıyla kullanılan replikli öğretim yöntemine odaklanılmaktadır. Replikli öğretim; otizmli bireylerde sohbet başlatma, sürdürme ve sıra alma gibi temel sosyal iletişim becerilerinin kazandırılmasında etkili bir yöntemdir. Bu yazıda, replikli öğretimin uygulama aşamaları, kullanılan öğretim araçları, ipucu sunma ve geri çekme stratejileri ile birlikte yöntemin dil gelişimine katkısı ele alınmaktadır. Çalışma sonucunda, replikli öğretimin sadece ezberlemeye dayalı bir konuşma modeli değil, aynı zamanda çocuğa sosyal bağlamda anlamlı ve karşılıklı bir iletişim kurma becerisi kazandırdığı vurgulanmaktadır.
Replikli Öğretim Nedir?
Replikli öğretim, otizmli çocuklara etkileşime girme, konuşmayı başlatma ve sürdürme becerilerini öğretmek için kullanılan bir yöntemdir. Çocuğun sözcük dağarcığı gelişmiş olsa bile, karşılıklı konuşmayı başlatmakta ve sürdürmekte zorluk yaşayabilir. Replikli öğretimin amacı, çocuğa karşılıklı sohbet etmeyi öğretmektir. Replikler yazılı ya da sesli olarak ifade edilen cümlelerden oluşur.
Bu öğretim sürecinde, yetişkinin çocuğa sohbet arkadaşı olması ve etkili ipuçları sunması, sosyal etkileşim içeriğini öğretmede önemli rol oynar. Etkili bir sohbet arkadaşı olmak için:
- Çocuğun dil seviyesine uygun bir şekilde konuşulmalı,
- Çocuğa yönerge verilmemeli ve soru sorulmamalı,
- Vurgu ve ses tonu uygun kullanılmalı,
- İlgi çekici yorumlarla sohbet canlı tutulmalı,
- Sohbetin uzunluğu çocuğa göre bireyselleştirilmelidir.
Etkili ipucu sunmak içinse; materyalleri önceden hazırlanmalı, hataları önlemek için elle yönlendirme kullanılmalı, ödüller çocuğun arkasından verilmeli, çocukla materyal arasına girmekten kaçınılmalı ve sözel olmayan tepkiler için davranış tekrar baştan yaptırılmalıdır.
Öğretim Yöntemleri
1. İpucu Sunma ve Elle Yönlendirme
Replikli öğretimde çocuğun yanlışlarını en aza indirgemek için elle yönlendirme yöntemi kullanılır.
2. İpucunu Geri Çekme Aşamaları
- Aşamalı Yardım: Çocuğun beceri düzeyi arttıkça elle yönlendirme aşamalı olarak geri çekilir.
- Uzamsal Geri Çekme: Çocuk, etkinliklerin gerektirdiği becerileri en az yardımla tamamladığında ipucu sunan kişi uzamsal olarak yardımını geri çekmeye başlar.
- Gölge Olma: Başlangıçta çocuğun 15 cm arkasında durulur; doğru tepkiler geldikçe bu mesafeyi arttırarak gölge olunur.
- Yakınlığı Azaltma: Gölge olunduğunda eğer çocuk hiç hata yapmıyorsa yetişkinle arasındaki mesafe artırılır; hata yaptıysa bir önceki gölge aşamasına geri dönülür.
Bu ipucu sunma ve ipucunu geri çekme adımları, çocuğun bağımsız bir şekilde etkileşim başlatasını sağlar.
Replik Silikleştirme
Eğer çocuk yazılı replikleri okursa ya da sesli replikleri tekrar ederse replikler en son sözcükten başlayarak ilk sözcüğe doğru hiç sözcük kalmayana kadar silikleştirilir. Silikleştirmenin her adımında çocuğun yeni ifadeler ortaya çıkarıp çıkaramadığı gözlemlenir. Eğer bir ifadede bulunursa biraz bekleyip çocuğun ifadeyi sürdürüp sürdürmeyeceği gözlenir. Replikler silikleştiğinde çocuklar replikleri söylemeye devam eder. Çünkü davranış zincirinde her tepki birer uyaran ortaya çıkarır ve bu uyaranlar yine bir tepkiyi oluşturur. Pekiştireç kullanılana kadar bu zincir devam eder.
Replikli Öğretimin Dil Gelişimine Etkisi
Birçok replik çalışılıp silikleştirildikten sonra çocuklar genelde replikleri tekrar etmek yerine etkileşimde oldukları modellerden ifadeleri parça parça alıp birleştirirler ve bunları sosyal hayatlarıyla entegre ederler. Otizmli çocukla sohbet etmek çocuğun sadece konuşmasını değil, aynı zamanda onun sıra alma becerisini, yetişkini dinleyip onunla karşılıklı konuşması anlamına da gelmektedir.
Otizmli çocukların daha fazla sosyal etkileşim deneyimi kazanabilmesi için her otizmli çocuk ve yetişkinin etkinlik çizelgesine sahip olması gerekmektedir. Sohbet partneri çocukla etkileşime girmeden önce onunla göz kontağı kurmalıdır. Çocukların etkileşim kurmalarında önemli olan diğer bir unsur da etkinlikler ve oyuncaklar hakkında konuşmaktır. Onların yaptıkları ya da yapacakları iş hakkında başkalarına bilgi vermektir. Çocuklarla sık sık etkileşime girmek onların sözcük dağarcığını geliştirmeye de yardımcı olur.
Kullanılan Öğretim Araçları
- Sesli Replikler: Repliklerin sesli olarak kaydedildiği manyetik kartlar ve Language Master gibi kart okuyucular kullanılarak çocuklara sunulur.
- Yazılı Replikler: Doğrudan verilen yazılı notlar veya kartlar, çocukların okuma ve anlama becerilerini destekler.
- Replik Oluşturma Rehberleri: Çocuğun yaşına, anlayış seviyesine ve ilgi alanlarına uygun olarak repliklerin nasıl oluşturulacağına dair öneriler ve kılavuzlar.
Replikli Öğretim Yöntemi
1. Repliklerin Kullanımı: Otizmli çocukların konuşma becerilerini geliştirmek amacıyla sesli veya yazılı replikler kullanır.
2. Repliklerin Öğrenilmesi: Başlangıçta, çocuklar replikleri doğrudan öğrenirler. Sesli replikler, genellikle manyetik kartlara kaydedilir ve bu kartlar bir kart okuyucuda kullanılarak çocuklara sunulur. Yazılı replikler ise çocuklara doğrudan verilir. Çocuklar, bu replikleri taklit eder veya okur ve bu süreçte konuşma becerilerini geliştirmeye başlarlar.
3. Repliklerin Silikleştirilmesi: Çocuklar replikleri öğrendiklerinde, repliklerin içeriği kademeli olarak azaltılır. Bu, repliklerin sonundaki kelimelerin, ardından gelen kelimelerin silinmesi şeklinde gerçekleştirilir. Bu süreç, çocukların repliklere olan bağımlılığını azaltır ve daha bağımsız bir şekilde konuşma yapabilmelerini sağlar.
4. Replik Oluşturma: Repliklerin oluşturulmasında, çocuğun yaşına ve anlayış seviyesine uygun kelime ve ifadeler seçilir. Repliklerin çeşitli ve iyi yapılandırılmış olması, çocukların dil becerilerini geliştirmede etkili olur. Repliklerin çocukların tercih ettiği nesne ve etkinliklere uygun olarak hazırlanması ve iyi bir dilbilgisi kullanımı da önemlidir.
Bu yöntem, otizmli çocuklara sosyal etkileşim ve konuşma becerileri kazandırmayı hedefleyen bir yaklaşımdır ve çocukların dil yapısını anlamalarına ve bağımsız konuşma yetilerini geliştirmelerine yardımcı olur.
Sonuç
Replikli öğretim, otizmli çocuklara etkileşime girme, karşılıklı konuşmayı başlatma ve sürdürme becerilerini öğretmek için kullanılan bir yöntemdir. Replikli öğretim, otizmli çocukları ipucu vererek konuşturmak ya da sorularımıza cevap verdirmekten daha fazlasını amaçlamaktadır. Amaç onlara bizlerle karşılıklı konuşmayı öğretmektir.
Araştırma sonuçları, replikli öğretimin otizm veya yaygın gelişimsel bozukluk tanısı konulan bireylere yardımcı olduğunu göstermektedir. Replikli öğretim genel olarak tüm skalalarında başarılı sonuçlar vermiştir.
Replikli öğretim otizmli çocuklara ezbere konuşmayı öğreten bir yöntem değil, onlarla etkileşim başlatmayı, sürdürmeyi, sıra alma becerisini kazandırmayı ve karşılıklı konuşmayı öğreten bir yöntemdir. Çocuklar replik kullanmayı öğrenerek sosyal etkileşime girmeyi, karşılıklı konuşmayı ve dilin yapısını öğrenirler.
KAYNAKÇA
Birkan, B. (2011, 12 (1)). Teaching conversation to Children with Autism: Scripts and script-fadini procedures Otizmli Çocuklara Konuşma Becerilerinin Öğretimi: Replikli Öğretim. Özel Eğitim Dergisi, s. 57-69.
