Gelişimsel Dil Bozukluğu
Gelişimsel dil bozukluğu (GDB) hakkında yapmış olduğum literatür araştırmamda sizlere, GDB’nin neleri kapsayıp neleri kapsamadığından bahsedecek; dilin bileşenlerine ve hayata katılıma olan etkisine değineceğim. Çalışmamın sizlere faydalı olmasını diliyorum. Keyifli okumalar.
Gelişimsel dil bozukluğu (GDB); bilişsel, duyusal, motor, duygusal ve önemli sosyo çevresel eksikliklerin yokluğunda dil gelişiminin bir veya daha fazla alanında gecikme ya da bozuklukla karakterize bir dizi karmaşık klinik tabloyu içeren nörogelişimsel bir bozukluk olarak tanımlanmıştır (Amerikan Psikiyatri Derneği (APA), 2013; Laws & Bishop, 2003). GDB olan bir çocuğun sözel olmayan zekası normal düzeydedir. Oral yapı ve işlevlerinde, işitme ve zeka düzeyinde de herhangi bir anormallik bulunmamaktadır. GDB olan çocukların muhakeme etmede, akıl yürütmede ve yürütücü işlevler gerektiren görevleri yerine getirmede zorlandıkları bilinmektedir (Kapa & Erikson, 2019; Krzemien vd., 2019).
veya birden fazla alan etkilenebilmektedir. Bu sebeple GDB’li çocuklar heterojen bir alt kümededir.
Gelişimsel Dil Bozukluğu Olan Çocukların Genel Dil Özellikleri
Fonolojik Gelişim: Fonolojik gelişimleri tipik gelişen çocuklarla aynı sırayı takip etmektedir fakat sesleri edinim zamanı gecikmeli olarak gerçekleşmektedir. GDB’li çocuklar, tipik dil gelişiminde ilk sırada edinilen /n, m, b/ seslerini önce ancak normalden daha geç bir yaşta edinmektedir. Normal gelişim gösteren çocuk “şu” sözcüğü için “su” sözünü tercih edebilirken, GDB’li çocuklar daha çok “tu” olarak sesletirler. Dillerinde olmayan sesleri kullanabilir veyahut dillerinde sık olarak kullanılmayan ses değişimleri yapabilirler. GDB’li çocuklar, kol/gol gibi anlamları birbirinden tek bir ünsüzle ayrılan ve bu ünsüzler arasındaki tek ayırıcı farkın ötümlülük/ötümsüzlük olduğu sözcükleri üretmede tipik dil gelişimli yaşıtlarının gerisindedir. Tipik dil gelişiminde iki yaş civarında görülen: Ünsüz çiftlerini düşürme (abla yerine aba), akıcıların kayıcı sese dönüştürülmesi (kal yerine kay), sözcük sonundaki ünsüzlerin düşürülmesi (kar yerine ka), sözcük başındaki zayıf hecelerin düşürülmesi (baba yerine ba) gibi işlemlere ileri yaşlardaki GDB’li çocukların konuşmalarında da sıklıkla rastlanmaktadır (Leonard, 2000).
Morfolojik Gelişim: Ek kullanımına dair veriler çocuğun konuştuğu dile göre farklılık gösterebilmektedir. Türkçe için yapılan çalışmalarda elde edilen veriler şu şekildedir: Kullanılan bağımlı biçimbirimlere göre yapılan karşılaştırmada (ad durum ekleri, iyelik ekleri, çoğul eki, olumsuzluk eki, ilgeç eki, eylem zaman, görünüş ve kiplik ekleri, eylem kişi ekleri), -I iyelik ekinin, -sA (kiplik eki), -mAlı (kiplik eki), -Abil (kiplik eki) ve –sIn eylem kişi ekini GDB’si olan çocukların hiç kullanmadığı -(I)n iyelik ekinin kullanımında dil bozukluğu olan grupla normal gelişim gösteren grup arasında fark olmadığı, diğer bağımlı biçimbirimlerin kullanımında GDB’si olan grubun yaşıtlarından daha düşük düzeyde performans gösterdikleri bulgulanmıştır (Şan, 2010).
Sentaks ve Morfosentaks Gelişimi: Tipik gelişen çocuklar ilk sözcüklerini ortalama 10- 12. ayda ilk cümlelerini ise ortalama 17 aylıkken söylemeye başlar. Bu işlem GDB’li çocuklarda ise 37. ayda görülmektedir (Weiss, 2001). Ayrıca GDB’li çocuklarda uygun ek kullanamama ve kısa sözcelerle konuşma görülmesi sebebiyle ortalama sözce uzunluğu (OSU) değerleri tipik gelişen akranlarından düşük çıkmaktadır.
Semantik Gelişim: GDB olan çocukların alıcı dilleri ifade edici dile göre daha iyidir (Paul, 2001). Bu popülasyon spontan anlatım sırasında aynı sözcükleri tekrar etme veya sözcük atlama eğilimindedirler. Aynı zamanda kelime bulma güçlükleri, kısa ve basit cümle kurma, yavaş konuşma da görülebilmektedir.
Pragmatik Gelişim: GDB’li çocuklarda pragmatik dil becerileri farklılık gösterir. Bazıları hiç problem göstermezken bazıları konuşmayı başlatma ve sürdürmede zorlanır. GDB’li çocuklar konuşmayı başlatma, sıra alma, konuşmayı sürdürme, hatalı konuşmasını düzeltme, söylem ve anlatım becerileri, iletişim sırasında aktif kalma, bağlama uygun konuşma gibi alanlarda güçlük çekebilmektedirler.
GDB’nin Hayata Etkileri
Gelişimsel dil bozukluğu çocuğun hem akademik hem de sosyal yaşantısını doğrudan etkileyebilir. Dilsel becerilerin sınırlılığı sebebiyle okuryazarlık becerilerinde, iletişimsel planlarını oluşturmada ve organize etmede güçlük çekmeleri olasıdır. Aynı zamanda oyunlara dahil olma ve etkileşim başlatma becerileri de sınırlıdır; genelde tek başına oynama ve izleyici olma davranışları gösterirler. Öğretmenler ise bu çocukları daha suskun ve yalnız-pasif içedönük (solitary-passive withdrawal) olarak değerlendirmektedirler (Hart ve ark., s.75, Havuk ve Topbaş, 2004). Uzun vadede bu kişilerin okuma bozuklukları, sosyal izolasyon, yüksek oranda işsizlik skorları ve psikiyatrik bozuklukları olduğu yönünde depresif bir tablo çizilmektedir (Clegg ve ark., 2005). Tüm bu durumlar göz önünde bulundurulduğunda GDB’li çocuklar için erken müdahale ile dil ve konuşma terapisinin yeri ve önemi yadsınamaz bir gerçektir.
Stj. DKT. Fatıma Sena Bahşi
REFERANSLAR
Hassamancıoğlu, U., ve Doğan, Ö. (2021). Gelişimsel Dil Bozukluğu Olan Çocuklar: Dil Gelişimi ve Sözel Çalışma Belleği. Ankara Üniversitesi Eğitim Bilimleri Fakültesi Özel Eğitim Dergisi, 22(4), 871-893.
Korkmaz, B. (2005). Dil ve Beyin: Çocuklarda Dil ve Konuşma Bozuklukları [Language and Brain: Language and Speech Disorders in Children]. Yüce Yayınları.
Leonard, L. B. (2000). Children With Specific Language Impairment. The MIT Press. Maviş, İ., Dil ve Konuşma Bozukluğu Olan Öğrenciler, (Ünite 10), Özel Eğitime Gereksinimi Olan Öğrenciler ve Özel Eğitim, Diken, H. İ.(Ed.), Ankara, Pegem Yayıncılık, 297-320, 2008
McCauley, R. (2001). Language Disorders in Children, New Jersey: Lavrence Arlbaum Associates Publishers.
Rice, M. (2000). Belirli Dil Bozukluğunun Dilbilgisi Belirtileri. DVM Bishop ve LB Leonard (Editörler) Çocuklarda Konuşma ve Dil Bozuklukları: Nedenler, Özellikler, Müdahale ve Sonuç (s. 17-34). East Susex, İngiltere: Psychology Press.
ŞAN, A. (2010). 3-6 Yaş Arası Özgül Dil Bozukluğu Olan Çocuklarla Normal Gelişim Gösteren Çocukların Dil Özelliklerinin Analizi ve Karşılaştırılması (Master's thesis, Anadolu University (Turkey)).
Tokalak, S. ve Yaşa, İ, C. (2023). Gelişimsel Dil Bozukluğu Olan Vakaların Klinik Yönetimi: Nitel Bir Çalışma. Dil, Konuşma ve Yutma Araştırmaları Dergisi, 6(3), 219- 267.
