OTİZM SPEKTRUM BOZUKLUĞUNUN GENETİK TEMELLERİ
Otizm Spektrum Bozukluğu (OSB), sosyal etkileşimde ve iletişimde zorluklar, tekrarlayan davranışlar ve sınırlı ilgi alanları ile karakterize edilen bir nörogelişimsel durumdur. Otizmin kesin nedeni bilinmemektedir ancak yapılan çalışmalar genetik faktörlerin önemli bir rol oynadığını gösterir. Bu yazımızda, otizm spektrum bozukluğu hakkında yapılan genetik araştırmaları inceleyeceğiz.
Otizm Spektrum Bozukluğu (OSB); yaşamın ilk 3 yılında belirtilerini gösteren, sosyal, dil, konuşma ve sözel olmayan iletişimin etkilendiği ve tekrarlayıcı hareketlerle ve saplantılar, ekolali ile karakterize, altta yatan genetik etiyolojiye dair kesin kanıtlara sahip, karmaşık bir grup çocukluk çağı bozukluğudur. (1-2-3) Otizm ilk olarak 1943 yılında Kanner tarafından doğumsal bir hastalık olarak tanımlamış ve 11 vakanın incelenmesi sonucunda şizofreniden farklı olduğunu gözlemlemiş ve bu çocukların aynılığı sürdürmede inatçı olduklarını, kendilerini düzgün cümlelerle ifade edemediklerini belirtmiştir. (1-3)
Otizm, bir genetik sendromun parçası olabilir. Bu durum tüm OSB vakalarının yaklaşık %10' unda görülür. Otizm Spektrum Bozukluğu, aşağıda verilmiş olan ek tanı-sendromlara eşlik edebilir.
· Frajil X Sendromu
· Down Sendromu
· Potocki-Lupsky Sendromu
· Smith-Magenis Sendromu
· Tüberoz Skleroz
· Fenil Ketonüri
· Williams Sendromu
· Cornelia de Lange Sendromu
· Joubert Sendromu
· Moebius Sendromu
· Smitt-Lemli-Opitz Sendromu
· Nörofibromatozis
· Sotos Sendromu
· San Flippo Sendromları
· 15q Kromozomla Sendromları (Prader Willi, Angelman)
· Rett Sendromu
· Hipomelanozis ito
· Aarskog Sendromu (1-2-4)
İlgili çalışmalar ve genlerin mutasyon analizi, OSB’lerde sinaptik genler NRXN1, NLGN3, NLGN4, SHANK3 ve CNTNAP2’nin rol oynadığını göstermiştir. Geleneksel sitogenetik yaklaşımlar, en sık gözlenen maternal 15q11-13 duplikasyonları (hastaların %1-%3’ü) dahil olmak üzere büyük kromozomal anormalliklerin (hastaların %3-%7’si) yüksek sıklığını vurgulamaktadır.
Otizm Spektrum Bozukluğu ile ilgili olduğu düşünülen genlerin listesi bu şekildedir.
OSB’ patofizyolojisinin anlaşılmasında en büyük ilerleme, OSB'nin etiyolojisine önemli bir genetik katkının olduğunun anlaşılması olmuştur.
1. Monozigotik İkizler (MZ) Ve Dizogotik İkizleri (DZ) İle Yapılan Çalışmalar
Monozigotik İkizler genetik materyallerinin %100’ünü paylaşırken, Dizogotik ikizleri yalnızca %50’sini paylaşır (kardeşler gibi). Bu nedenle, MZ ikizlerinde DZ ikizlerine göre daha yüksek hastalık birlikteliği görülmesi, OSB’ nin genetik bir durum olduğu fikrini desteklemektedir. OSB ile ilgili çoğu ikiz çalışmalarında gözlemlenen bu durumda yaklaşık %70-80’lik bir genetik aktarım olduğu düşünülür. (6)
2. Etkilenen Probandların Birinci Derece Akrabalarındaki Otizm Oranlarını Popülasyonla Karşılaştıran Aile Çalışmaları
Otizm Spektrum Bozukluğu (OSB) olan bireylerin birinci derece akrabaları popülasyon ile karşılaştırıldığında probandın birinci derece akrabaları ile genel popülasyonun prevalansı karşılaştırıldığında sosyal, iletişim ve dil becerileri gibi otizmle ilişkili davranışsal veya bilişsel özelliklerde artış gözlemlenmektedir. OSB olan bireylerin otistik olmayan kardeşlerinde dil gecikmesi sıklıkla görülmektedir. Yapılan araştırma, otizmin farklı yönlerini, beyindeki farklı devrelerin etkileşimi sonucu ortaya çıkabileceğini ve gelişim ve işleyişin genetik faktörler tarafından etkilenebileceğini açıklıyor. (6)
Özetle, Otizm Spektrum Bozukluğu (OSB), sosyal etkileşimde ve iletişimde zorluklar, tekrarlayan davranışlar ve sınırlı ilgi alanları ile karakterize edilen sebebi kesin bilinmeyen bir nörogelişimsel durumdur. Otizm, bir genetik sendromun parçası olabilir ve bazı sendromlara eşlik edebilir. OSB ile ilgili ikiz çalışmalarında gözlemlenen bu durumda yaklaşık %70-80’lik bir genetik aktarım olduğu düşünülür.
Otizm genetik bir sendromun parçası olabilir. Otizm spektrum bozukluğunda dil ve konuşma bozuklukları görülebilir. Dil ve konuşma bozuklukları için mutlaka dil ve konuşma terapistlerinden değerlendirme alınmalıdır.
KAYNAKÇA
1. Kumar, R. A., & Christian, S. L. (2009). Genetics of autism spectrum disorders. Current neurology and neuroscience reports, 9(3), 188-197.
2. Yüksel, A. (2005). Otizm genetiği. Cerrahpaşa Tıp Dergisi, 36(1), 35-41.
3. Özeren, G. S. (2013). Otizm spektrum bozukluğu OSB ve hastalığa kanıt penceresinden bakış. Acıbadem Üniversitesi Sağlık Bilimleri Dergisi, (2), 57-63.
4. Persico, A. M., & Napolioni, V. (2013). Autism genetics. Behavioural brain research, 251, 95-112.
5. Şener, E. F., & Özkul, Y. (2013). Otizmin genetik temellleri. Sağlık Bilimleri Dergisi, 22(1), 86-92.
6. Geschwind, D. H. (2011). Genetics of autism spectrum disorders. Trends in cognitive sciences, 15(9), 409-416.
