Mutasyonel Falsetto ve Ses Terapisi
Mutasyonal falsetto (MF), yetişkin bir erkeğin normalden daha yüksek bir sesle, kadın sesine benzeyen bir sesle konuştuğu işlevsel bir ses bozukluğudur. MF'nin ana nedeni, erkek ses değişim sürecinde tiroid kıkırdağının aşırı hızlı gelişmesidir; bu durum aşırı yüksek vokal kord gerilimine ve dolayısıyla ince bir sese yol açar. MF sadece dilsel ve duygusal ifadeyi etkilemekle kalmaz, aynı zamanda hastalarda psikolojik sorunlara neden olabilir ve vakanın işini, yaşamını ve sosyal bütünleşmesini olumsuz etkileyebilir. (1)
Ses üretimini bir önceki ses ile ilgili yazılarımızda ve sunumlarımızda açıkladık. Gene de konuya değinmek isteriz. Bildiğimiz gibi, ses üretimi, akciğerlerden larenkse aerodinamik girdi, ses kaslarının tepkisel titreşimi ve ortaya çıkan akustik çıktı arasındaki karmaşık bir etkileşimin sonucudur. Ses bozukluğu solunum ve ses yollarındaki sorunların yanı sıra ses kaslarının kendisindeki sorunların bir sonucu olabilir. Konumuzu doğrudan ilgilendiren durum ise vokal kordların ve larenksin gelişimi. Bu konu çocuklarda, yetişkinlerde farklılık gösterir. Çocuklarda larenks, yetişkin larenksinden anatomik olarak sadece küçük değil; aynı zamanda yapısı ve işlevi açısından da farklılık göstermektedir. Bu farklılıklar ses yolunun şekli, larenks boyundaki yerleşimi, larenksi oluşturan yapıların boyutları ve işlevlerinde görülmektedir. Bu farklılıklar incelendiğinde ses yolunun çocuklarda kısa ve huni şeklinde olduğu, yenidoğan larinksinin boyunda yüksek konumda olduğu ve yaş ilerledikçe boyunda aşağı doğru indiği görülmektedir. Kıkırdak yapılar çocuklarda yumuşak ve esnek bir yapıya sahiptir. Çocuklarda hyoid kemiğe komşu olan troid kıkırdağın laminaları arasındaki açı hem yetişkinlerden farklılık göstermektedir hem de cinsiyetler açısından farklılıklar bulunmaktadır: Bu açı, kız çocuklarında 120 derece, erkek çocuklarında 110 derecedir. Çocuklarda krikoid kıkırdağın şekli ovaldir. Vokal kordlar (ses kıvrımları) çocuklarda kısa ve daha az kas kütlesine sahiptir. Vokal kordların uzunluğu erken çocukluk döneminde 6-8 mm’dir ve yapısı çocukluk döneminde yetişkinlikte olduğundan daha basit ve daha düzenlidir. Mukozal tabakalar daha ince ve vokal ligaman yoktur. Okul öncesi yıllarda vokal ligamen farklılaşmaya başlar ve ergenlik döneminde çift katmanlı yapısına kavuşur. Çocukluk dönemi boyunca larinks de vücuttaki diğer gelişmelere paralel olarak gelişir. Larinksin boyutları arttıkça temel frekansta da değişiklikler olmaktadır. Çocuklarda ses kalitesi yetişkinlerden farklı olarak ince, rezonansları yüksek odaklı ve genizsillik eğilimindedir. Yetişkinlerde ses perdesi cinsiyet ve yaşa uygun özellik gösterirken çocuklarda ses perdesi yüksektir. Çocukların ses aralığı yetişkinlerden oldukça azdır. Çocuklar genellikle ses üretimine sert bir şekilde başlamakta; yetişkinler ise yumuşak fonasyon gerçekleştirmektedir. Çocuklar konuşma için gereken solunumda eşgüdümde zorlanmaktadır; ancak yetişkinlerde eşgüdüm gözlenmektedir. Çocukların maksimum fonasyon süresi 15 saniyeden az; yetişkinlerde bu süre 20 saniyeden fazla ölçülmektedir. (3)
Mutasyonel Falsettoda ses kaslarının yapısı genellikle normaldir; asıl sorun fonasyon yoludur. Bu nedenle çoğu MF vakası ses terapisi ile başarılı bir şekilde tedavi edilebilir. Kalıcı MF vakalarında ise ses terapisi zayıf etkililik gösterebilir ve Botoks (botulinum toksini tip A) enjeksiyonları veya cerrahisi de düşünülebilir. (1)
Ses terapisi, laringeal hiperfonksiyonu olan MF hastaları için etkili bir tedavidir. Çoğu MF hastası 4 haftada normal sese dönebilir. Vokal aerodinamik muayene, ses terapisi etkisini tahmin etmede ve tedavi planına karar vermede yardımcı olabilir. Laringeal hiperfonksiyonu olmayan MF vakalarının daha uzun ses terapisi periyoduna veya diğer adjuvan tedaviye ihtiyacı olabilir. (1)
İnsan gelişiminin mutasyonel dönemi, bireyin dramatik fiziksel ve duygusal dönüşümünü temsil eder. Ergenlik döneminde meydana gelen başlıca değişiklikler şunlardır:
• Göğüs kaslarının büyüklüğü ve gücündeki artışa bağlı olarak hayati kapasitede önemli artış.
• Boynun uzunluğunda ve genişliğinde artış.
• Farinksin daha uzun ve en geniş olmasını sağlayan gırtlağın alçalması, böylece rezonatör sistemi genişletir.
Erkek ve dişi larenkslerinin pubertal gelişimi arasındaki temel fark, büyüme yönü ile ilgilidir. Ergenliğe kadar boyut ve biçim olarak temelde aynıdırlar; ancak pubertal gelişim sırasında erkek larenksi özellikle ön-arka yönde büyür ve Adem Elması olarak da bilinen tiroid çıkıntısının çıkıntı yapmasına neden olur.
Mutasyonel falsetto sesinin semptomları, genel olarak olgunlaşmamışlık, kadınlık ve pasiflik izlenimi veren tiz, zayıf, ince, nefesli, boğuk ve tek perdelidir. Laringoskopik muayenede larinks yapısal olarak normaldir.
Mutasyonal falsetto, aşağıdaki yöntemlerle tedavi edilir.
• Ses terapisi
• Laringeal manipülasyon
• Laringeal cerrahi
Ses terapisi, mutasyonel falseto tedavisinde önemli bir rol oynar. Ses terapisinin amacı temel frekansı (F0) düşürmektir. Temel frekans, vokal kordların salınım hızına (Hz olarak ifade edilir) karşılık gelir ve perdenin algılanmasında birincil faktördür. Ses terapisi, F0'ı düşürerek mutasyonel falsettolu vakaların tedavisinde önemli bir rol oynar ve bu sayede bu hastaların yaşamlarında karşılaştıkları psikolojik sorunları da hafifletir. (2)
Mutasyonal falsetto, aşağıdaki yöntemlerle tedavi edilebilir.
• Ses terapisi
• Laringeal manipülasyon
• Laringeal cerrahi
İncelediğimiz bir makalede, mutasyonel falsetto olan kişilerde ses terapisinin etkinliğini değerlendirilmiştir. Bazı vakalarda 2 seansta bazı vakalarda ise 5 seansta sonuç alındı. Çalışmaya mutasyonel falsetto tanısı alan 11 erkek katılmıştır. Kullanılan ses terapisi protokolü şu şekildedir:
• Glottal atak—seslerin larenks saldırısı ile fonasyonu, yani ünlülerin üretimi sırasında sesin güçlü bir şekilde başlatılması
• Perde değişiklikleri
• Ses ısıtma egzersizleri
• Vejatatif seslerin kullanımı
• Sesli harf üretimi sırasında tiroid kıkırdağının dijital manipülasyonu—hastalara bir sesli harfi sürdürürken tiroid kıkırdağının ön yüzüne hafif bir içe doğru itme uygulaması öğretilir.
• İnspiratuar fonasyon
Terapi sıklığı, her biri yarım saat süren haftada iki seanstan oluşuyordu. Vakalarda alışılmış perde ile yeni perde arasındaki farkı not etmelerine izin verildi ve 'yeni sesi' kendi sesleri olarak kabul etmeleri istendi. Alt perde, standart terapi kullanılarak stabilize edildi. Yeni edinilen ses perdesi stabilize olduğunda, vakalar akustik, algısal ve psikososyal gelişim açısından yeniden değerlendirildi.
Mutasyonal falsetto, aşağıdaki yöntemlerle tedavi edilir.
• Ses terapisi
• Laringeal manipülasyon
• Laringeal cerrahi (2)
Bu yazımızda mutasyonel falsettoya değindik. Geri dönüşlerinizi bilimsisite@gmail.com üzerinden yapabilirsiniz. Teşekkür ederiz.
Kaynakça:
1- Liang, F., Huang, X., Chen, L., Huang, Y., Zhang, X., Su, J., Wang, Y., Yang, J., Zheng, Y., Mei, X.S., & Guan, Z. (2017). Voice Therapy Effect on Mutational Falsetto Patients: A Vocal Aerodynamic Study. Journal of voice : official journal of the Voice Foundation, 31 1, 114.e1-114.e5 .
2- Kumar R, Agrahari AK. Mutasyonel Falsetto'lu Hastalarda Ses Terapisinin Rolü. Uluslararası J Phonosurg Laryngol 2015; 5 (1):25-27.
3- Özkan, E. T., & Demirhan, E. Pediatrik Ses Bozuklukları ve Ses Terapisinin Etkililiği. Kocaeli Tıp Dergisi, 3(2), 27-33.
