Jest ve Dil Gelişimi
Yapılan araştırmalar jest kullanımı ile dil edinimi arasındaki bağlantıya dikkat çekmektedir. Biz de bu yazımızda jestin ne olduğundan ve dil gelişimini öngörme konusundaki öneminden bahsetmek istedik.
Beden duruşumuz, el, kol, ayak, baş hareketlerimiz ile verdiğimiz mesajlar jest olarak adlandırılır. Bu hareketler bir ihtiyacı gidermek veya ortak dikkat kurmak gibi iletişimsel niyet taşıdıkları için jest olarak kabul edilirler. Bruner, üç temel iletişim niyeti tanımlamıştır. Bunlar; davranışların düzenlenmesi, sosyal etkileşim ve ortak dikkattir. Bu sınıflamaya göre; davranışların düzenlenmesi bir amaç doğrultusunda karşımızdaki kişinin davranışları üzerinde etki oluşturmak amacıyla yapılan eylemler olarak ifade edilebilir. Örnek olarak; bir nesnenin verilmesini ya da bir eylemin gerçekleştirilmesini istemek için masaya vurmak, yardım istemek için el uzatmak, uzatılan bir oyuncağı itmek, bir nesneyi istemek için işaret etmek veya dokunmak, kucağa alınmak için uzanmak gibi jestler verilebilir. Sosyal etkileşim ise iletişim partnerinin dikkatini kendi üzerimize çekmek ve yakınlık kurmak amacıyla yapılan eylemler olarak ifade edilebilir. Merhaba veya hoşçakal anlamında el sallamak, alkışlama gibi heyecanı ifade eden jestler, “bana bak” anlamına gelen jestler, evet hayır anlamında başını sallama, şakalaşma jestleri sosyal etkileşim jestleri arasında sayılabilir.Son olarak ortak dikkat, iletişim partnerinin dikkatini herhangi bir olay yada varlık üzerine çekmek amacıyla yapılan eylemler olarak ifade edilebilir. Bir nesneyi veya resmi göstermek için tutmak veya bir eylemi göstermek için işaret etmek ortak dikkat oluşturma niyetiyle kullanılan jestlere örnek olarak verilebilir. [1]
Dil öğrenme sürecinin belli bir aşamasında çocuklar birer birer kelime üretirler. Ancak, bu kelimeleri cümle benzeri dizgiler halinde birleştirmezler. İlginç bir şekilde, dil öğreniminin en erken aşamalarında, çocuklar jestleri mırıldanma benzeri anlamsız seslendirmelerle birleştirebildikleri gerçeğine rağmen ilk aşamada bu jestleri kelimelerle birleştirmede de başarısız olurlar. Tek bir kombinasyonda anlamlı kelimeler ve jestler üretmek, bu nedenle önemli bir gelişim adımı olarak görülmektedir. Çocuklar kelimeleri diğer kelimelerle birleştirmelerini sağlayan adımı atmadan birkaç ay önce kelimeleri jestlerle birleştirmelerini sağlayan gelişimsel adımı atarlar. [2]
Çocukların ilk kez cümle benzeri bilgi aktaran jest - konuşma kombinasyonları üretme yaşı (örneğin, “anne” diyerek bardağı işaret etmesi), ilk iki kelimelik ifadelerini üretmeye başladıkları yaş ile yüksek derecede ilişkilidir. Fakat çocuğun sözel olarak ürettiği nesneyi yada kişiyi işaret ile göstermesi gibi jestler (örneğin “anneciğim” diyerek annesini işaret etmesi), iki kelimeli ifadelerin başlangıcını öngörmez. Çocukların ilk olarak ne zaman çok kelimeli kombinasyonlar üreteceğini öngören şey, jest ve konuşma arasındaki ilişkidir, jestin varlığı değil. [2]
(Çocuklarda 14,18 ve 22. aylarda görülen jest konuşma kombinasyonlarını daha ayrıntılı incelemek isterseniz kaynakçada belirttiğimiz 2 numaralı makaleden faydalanabilirsiniz.)
Tipik olarak gelişen prelinguistik çocuklarda jest kullanım sıklığı ile dil arasındaki ilişkiyi yaş ve ortam faktörlerini göz önünde bulundurarak inceleyen çalışmanın sonuçları, hem yaşın hem de ortamın jest kullanım sıklığı üzerinde önemli bir etkiye sahip olduğunu ve jest kullanım sıklığının dil yeteneklerinin yordayıcısı olabileceğini göstermiştir.[1]
Araştırmaya dahil edilen çocuklar yapılandırılmış ve yapılandırılmamış olmak üzere iki farklı ortamda değerlendirilmiştir. Ortamın jest kullanım sıklığı üzerindeki etkisi ile ilgili sonuçlar bu konuda yapılan diğer araştırmaların sonuçları ile tutarlı olarak, çocukların yapılandırılmamış bir ortamda yapılandırılmış bir ortama kıyasla önemli ölçüde daha az jest kullandıklarını göstermiştir. Bu konudaki dair genel bulgu şaşırtıcı değildir, çünkü yapılandırılmış bir ortam çocukları jest kullanmaya teşvik eder. Bu bulguların önemli klinik ve araştırma sonuçları vardır, çünkü bir çocuğun jestleri kullanarak iletişim kurma yeteneğinin doğru bir ölçümünü elde etmek için verilerin toplandığı ortamın dikkate alınması gerekir. Ayrıca 9 -12 aylık çocukların, 12 -15 aylık çocuklar ile karşılaştırıldıklarında toplam jest sıklıklarının önemli ölçüde daha düşük olduğu da araştırmanın bulguları arasında yer almaktadır.[1]
Ek olarak, bu araştırmanın sonuçlarına göre davranış düzenleme jestlerinin ve sosyal etkileşim jestlerinin frekanslarının, sırasıyla ifade edici ve alıcı dil yeteneklerinin belirteçleri olarak kullanılabileceğini söylemek mümkündür. Dolayısıyla erken jest kullanım sıklığı gelişimsel taramanın bir parçası olabilir ve belirli jest türleri alıcı ve ifade var edici dil becerilerindeko gerilikleri ve farklılıkları belirlemede yararlı olabilir.[1]
Çocuğun “kurabiye ye” cümlesini sözel olarak üretemediği bir dönemde jest konuşma kombinasyonu şeklinde ( “kurabiye” deyip ardından “ye” anlamına gelecek bir jest kullanması) üretebilmesi, yüklemi sözel olarak kullanmamasının yüklem çerçevelerini anlayamamış olmasından kaynaklanmadığını açıkça ortaya koymaktadır. Bu jest kombinasyonunu tutarlı bir şekilde üretebilen bir çocuk, kullandığı jest ile kelimenin ilgili olduğunu bilir. O zaman çocukların yapının tamamını sözel olarak üretmelerini engelleyen şey ne olabilir? [2]
Bir olasılık, jest ile bilgi aktarmanın, sözlü olarak aynı bilgiyi aktarmaktan daha az talepkâr olmasıdır. Gerçekten de, çocuklar aynı işlevler için sesleri kullanmadan birkaç ay önce jestleri kelimelere benzer şekillerde kullanırlar. Tanınabilir jestler üretmek için ellerin kullanılması, tanınabilir sesler üretmek için ağız ve dili kullanmaktan daha az ince motor kontrolü gerektirir. Aynı zamanda jestlerin yalnızca üretimi değil hatırlanması da sözel üretime kıyasla daha kolaydır. Daha genel olarak, konuşurken jest yapmak, konuşmacının bilişsel yükünde bir azalma ile ilişkilendirilmiştir. Böylece jest kullanımı, konuşmacılara daha karmaşık yapılar üretmelerini sağlayabilecek ekstra bilişsel kaynaklar sunarak konuşma üretim sürecini kolaylaştırır. [2]
Bu nedenle jestleri dil müdahalelerinin içerisine dahil etmek de önemli avantajlar sağlar. Bunun için aşağıdaki stratejiler kullanılabilir:
- Çocuğun sözcük hatırlaması gereken durumlarda jestleri kullanarak çocuğa hatırlatıcı ipucu vermek veya çocuğun kendi kendine jestlerle ipucu vermesini sağlamak
- Hareket sözcüklerinin ediniminde ve genellenmesinde eylemin kendisini gerçekleştirerek model olmak, çocuğun önce eylemin kendisini yapmasını sağlamak ve sonrasında bu eylemi temsil eden sembolik jesti üretmek
- Çocuğun gösterdiği/işaret ettiği nesneleri adlandırmak
- Nesne adlandırma sırasında sözlü adlandırmayla eş zamanlı olarak nesnelerin biçimlerini ve hareketlerini ifade eden sembolik jestleri kullanmak
- Terapistin anlatı yapması sırasında çeşitli jest türleri kullanarak anlatısını zenginleştirmesi
Özellikle henüz sözcük üretimi olmayan çocuklarda doğrudan sözcük üretimine odaklanmaktansa ortak dikkat becerilerini geliştirmek, hem jestleri hem de vokalizasyonları arttırmak ve çeşitlendirmek, oyun becerilerini daha ileri basamaklara taşımak sözel dile giden yolun taşlarını döşemek anlamına gelmektedir. [3]
Özetle jestlerin niyetli iletişimin ilk örneklerinden biri olduğu ve jest kullanımının değerlendirilmesinin bozuklukların erken dönemde tanımlanmasında önemli bir yerinin olduğu söylenebilir.
______________________________________________________________________________________________________________________________________
KAYNAKÇA
- Stewart JR, Vigil DC, Carlson R. Frequency of Gesture Use and Language in Typically Developing Prelinguistic Children. Infant Behav Dev. 2021 Feb;62:101527. doi: 10.1016/j.infbeh.2021.101527. Epub 2021 Jan 18. PMID: 33476913.
- Ozçalişkan S, Goldin-Meadow S. Gesture is at the cutting edge of early language development. Cognition. 2005 Jul;96(3):B101-13. doi: 10.1016/j.cognition.2005.01.001. Epub 2005 Mar 23. PMID: 15996556.
- Ünsal, E.M., & Saban Dülger, N.S. (2021). Çocuğun dil serüveni 0-6 yaşta iletişim ve dil becerileri (2. baskı). Nobel.
