Görme Engeli Olan Bireylerin Dil Gelişimleri ve Dil Ediniminde Kullanılan Stratejiler
Dil ve konuşma terapistleri değerlendirmelerinde işitme ve görme testlerinin raporlarını istemelidir. Eğer bu testler yoksa aileler ilgili disiplinlere yönlendirilir. Fakat görme testlerinin raporlarını istemek genelde gözden kaçırılabiliyor. Biz de bu yazımızda görme fonksiyonunun dil gelişimine olan etkisini anlatarak görme testlerinin de raporlarını incelemenin terapistler için önemine değindik. Ek olarak görme kaybının dil bileşenleri üzerindeki etkisini inceleyerek değerlendirme sırasında bu raporların istenmesinin olmazsa olmaz olduğunu araştırmalarımızla güçlendirmeye çalıştık. Bu testlerden yola çıkarak da buna yönelik nasıl terapiler düzenlenmelidir ? Kullanabileceğimiz stratejiler nelerdir? Bu gibi sorulara cevap bulmak için araştırmamıza haydi gelin birlikte bakalım!
Görme fonksiyonunda görev alan yapıların hasarlanması ve bu yapıların işlevinin bozulmasıyla görme kaybı meydana gelir. Görme kaybı olan bireylerde sözel olan beceriler etkilendiği gibi sözel olmayan beceriler de etkilenir. Sözel olmayan becerilerin etkilenmesi çoğunlukla birincil ve en önemli etkilenim olarak kabul görür. Bu noktada sözel becerilerde gecikme yaşanabileceği unutmamalı ve göz ardı edilmemelidir. (1)
Görme kayıplı bireyler de tıpkı görme yetisi olan akranları gibi yeterli dil bilgisine aynı zamanda yeterli ve akıcı konuşma çıktısına sahip olabilirler. Öğrenmeleri farklıdır. Muhtemelen öğrenmeleri daha yavaştır veya deneyim kazanacakları ortamlara erişimleri daha zor olabiliyor. Bununla birlikte, tüm çocuklar iletişim bozukluğu riski altında olduğu gibi, görme kayıplı çocuklar da risk altındadır. (3)
Görme kayıplı çocukların konuşmayı öğrenme yollarının incelenmesi iki nedenden dolayı önemlidir. İlk olarak, görme kayıplı çocuklarda dil edinme sürecini ne kadar çok anlarsak, bu çocukların gelişimlerinde ilerlemelerine o kadar iyi yardımcı olabiliriz. İkincisi, görme kayıplı çocukların incelenmesi, görmenin dil gelişimindeki rolünü anlamamıza ve buna bağlı olarak dil edinimi teorilerini test etmemize yardımcı olabilir. Bu çocuklar için dilin bileşenlerindeki farklılıklara ve desteklenmesi gereken alanlara yakından bakalım. (2)
Semantik
Görme kayıplı çocukların dış dünyanın algısal özelliklerine sınırlı erişimi olduğundan, kavramların soyut anlamından ve genellemesinden yoksundur. Aynı zamanda, görme kayıplı çocuklar, görme fonksiyonu normal olan bireylerin oluşturduğu kavramlara eşdeğer kavramlar oluşturabilirler. Görme kayıplı çocukların ve özellikle yaşça küçük görme kayıplı çocukların, belirli bir kelimeyi çeşitli öğeler için kullanmakta zorluk çekebilirler çünkü sınırlı deneyime sahiptirler ve örneğin, havlamadıkça yürüyen bir köpek için köpek kelimesini veya bir köpek için bir fiili kullanamazlar. Bu eylemin duyulabilir bir bileşeni olmadıkça, başka bir kişi tarafından gerçekleştirilen eylem verilir. Her durumda, bu sınırlama, anlamların altında yatan kavramları oluşturma yeteneklerini sınırlamaz, yalnızca dış bilgilere erişimlerini sınırlar.
Görme kayıplı çocukların duyusal deneyime sahip olamayacağı kelimelerin anlamının öğrenilmesi, anlam edinme sürecinin karmaşıklıklarını anlamak için kritik öneme sahiptir. 4 yaş civarında görme engeli olan çocuklar nesnelerin renklerini göremezken akranları tarafından duydukları renk üzerine söylemlerde nesnelerin somut özelliklerinden bahsedildiğini anlarlar. Benzer bir şekilde, görme kayıplı çocuklar görsel deneyime sahip olmadan görme ve bakmanın anlamlarını ayırt edebilirler. Landau ve Gleitman (1985), görme kayıplı bir kızın (Kelly) birinin belirli bir nesneyi görmesi için bu nesnenin izleyicinin görüş hattında olması ve bu kişi ile nesne arasında herhangi bir engel olmaması gerektiğini nasıl bildiğini gösterdi. Ancak Kelly, nesneleri elleriyle keşfetmek anlamında bak'ı kullandı.
Bütün bunların gösterdiği şey, görme kayıplı çocukların kelimelerin anlamını öğrenmek için dilin kendisi tarafından sağlanan bilgileri kullanabilmeleridir. Renk terimleri, diğer niteleyici sıfatlarla aynı konumda görünür ve çocuklar bu konumsal düzenlilikleri yakalayabilir; Başka bir deyişle, dille deneyim kazandıkça gramer bilgilerinden de anlam çıkarabilirler.
Özetle, görme kayıplı çocuklar, gören akranlarıyla aynı kelimeleri kullanır ve onlara benzer bir anlam atfeder ancak bu kelimeleri çoğunlukla tek bir anlamı karşılayacak şekilde kullanırlar.
Morfoloji
Araştırmacıların çoğu, şahıs ve iyelik zamirleri hariç, görme kayıplı çocukların morfolojik gelişiminin, farklı olmasına rağmen, gören çocuklarınkine kıyasla gecikmediği veya bozulmadığı konusunda hemfikirdir. Dunlea ve Andersen (1992) tarafından elde edilen sonuçlar, küçük çocukların ilk başta kalıplaşmış yapılarda ve taklitlerde çok az biçimbirim (mevcut gösterge niteliğindeki çoğul, 3. kişi ve konumsal edatlar) kullandıklarını göstermektedir. Bu morfemlerin üretken kullanımı, görme kayıplı çocuklarda, gören çocuklardan daha sonra ortaya çıkar.Bununla birlikte, biçimbirimlerin kalıplaşmış ve sınırlı kapsam yapılarında (pivot şemalar, madde tabanlı yapılar ...) ilk kullanımları da küçük görüşlü çocuklar için tipiktir ve bu nedenle kör çocukların dilini anlamak için özel bir açıklamaya gerek kalmayacaktır. Buna karşılık, şimdiki zaman geçmiş zaman ekleri gibi diğer ekler, görme kayıplı çocuklar tarafından tipik çocuklardan daha erken kullanılıyor gibi görünürken, diğerleri her iki grup tarafından da benzer yaşta kullanılıyor.
Sentaks
Sözdizimsel gelişime gelince, gelişim boyunca ortalama sözce uzunluğu puanlarının karşılaştırılması, görme kayıplı çocukların görüşlü çocuklarla karşılaştırıldığında gecikmediğini göstermektedir.
Yapıların karmaşıklığı analiz edildiğinde, görme engeli olan çocuklar sadece dilbilgisel gelişimin ilk adımlarında değil, aynı zamanda karmaşık cümlelerin edinimini de dikkate alarak, gören çocuklarınkine benzer bir gelişim gösterirler. Görme kayıplı çocukların ilk koordinat ve alt cümleleri kullanımı 2;6 yaşında veya bundan kısa bir süre sonra başlamıştır ve görme kayıplı çocuklarda da 3,6 yaşında görüldüğü belirtilmiştir. Yaklaşık 4 yaşındaki görme kayıplı çocukların her türlü cümleyi ve sözceyi üretebildiği görülmüştür.
Pragmatik
Görme kayıplı çocuklar benzer işlevlere sahip bir dil kullanır ve bu işlevleri gören çocuklarla aynı yaşta gerçekleştirmeyi öğrenirler. Bununla birlikte, 4; 6 yıla kadar bazı farklılıklar mevcuttur. Bunlar, görme kayıplı çocukların uygulamaya koydukları uyarlanabilir stratejilerle ve / veya dış gerçeklik hakkındaki bilgilere sınırlı erişimleriyle bağlantılıdır. Ancak bu farklılıklar zamanla ortadan kalkar. Temel erken fark görme kayıplı çocukların dış yönelimli dil yerine kendi kendine yönelimli dil kullanma eğiliminde olmalarıdır. Bu nedenle, bir eylemi gerçekleştirmek için kendi eylemlerinin veya kendi niyetlerinin açıklamalarını veya isteklerinin ifadelerini, gören çocuklarla karşılaştırıldığında başkalarının eylemlerinin açıklamalarından daha büyük ölçüde kullanırlar. Görme kayıplı çocuklar, nesnelerin ve eylemlerin konumlarına, nesnelerin niteliklerine ve dış olayların tanımına, gören akranlarından daha az sıklıkta atıfta bulunarak dil üretirler; bu, kesinlikle görme kayıplı çocukların dış dünya bilgilerine sınırlı erişiminden kaynaklanmaktadır.
Görme kayıplı çocuklar muhtemelen muhataplarını algılamak için motive edici faktörden yoksun oldukları için, başkalarının dikkatini (sosyal yönelimli konuşma) sunmak, göstermek veya çekmek için görüşlü çocuklardan daha az oranda sözlü ifade üretirler. (2)
Küçük yaştaki görme kayıplı çocuklar, yakın çevredeki diğer insanların varlığı ve konumu hakkında da bilgi edinmenin bir yolu olarak nispeten yüksek oranda arama veya seslendirme kullanırlar. (2)
Görme kayıplı çocukların diğer bir ayırıcı özelliği, gören çocuklara kıyasla rutin ve tekrar / taklit kullanımlarının daha yüksek olmasıdır. Belirli bağlamlar ve etkinlikler için tüm cümleleri veya formülleri öğrenmek ve kullanmak, kör çocukların sosyal etkileşimlere ve diğer insanlarla paylaşılan etkinliklere katılmalarına izin verir. Bu bulgu, görme kayıplı çocukların dil öğrenirken izledikleri strateji ile ilgilidir. (2)
Stratejiler
Görme kayıplı çocuklar tarafından üretilen dilin yakınsak özellikleri, belirli bir dil edinme stratejisini veya stilini kullanma eğiliminde olduklarını gösterir.[ezberci öğrenilmiş stil veya Gestalt stili (Bütün parçaların birleşmesinden farklı bir şeyi temsil eder. Kalem sözcüğünü k -a -l -e –m fonemlerine ayırdığımızda anlamı olmaz oysa kalem mental leksikonda birçok özelliği beraberinde getiren bir araçtır.). ] Kombinatoryal konuşmalarının (soyut ve matematikle ilişkilendirilen) daha çok soyut başlangıcında (görme kayıplı çocukları görüşlü çocuklarla karşılaştırırken, görme kayıplı çocukların diğer çocuklardan çok daha fazla tekrarlı aşama kullandıkları ve belirli bir kombinasyonun üretken kullanımlarının Görme kayıplı çocuklarda gelişimde diğer çocuklara göre daha geç ortaya çıktığı ve aralarında daha az kullanıldığı açıkça görülmektedir. (2)
Yukarıda belirtilen gecikmeler ya da farklılıkların temel sebebi görsel bilgi aktivitesiyle dil ve buna bağlı olarak konuşma eşlemesinin olmaması ya da sınırlı eşleme olmasıdır. Bu çocukların konuşma özelliklerini 4 seviyeye ayırmak mümkündür. (1)
Seviye 1: Sesletimdeki bazı kusurları belirtir.
Seviye2: Kullanılan kelime dağarcığı sınırlıdır. Bir kelimenin somut hali hakkındaki karşılaştırmalarda hatalar yapılır. Aynı hatalar hikaye anlatma ve kavramları genelleme aşamalarında da görülür.
Seviye3: Etkili konuşma sekteye uğrar. Seviye 2 de bahsedilen kelime dağarcığındaki sınırlılıklar bunun en temel nedenidir. Konuşma nesne isimlendirmesi ya da kısa ifadelerle karakterizedir.
Seviye4: Konuşmanın gramer yapısını belirlemeye yönelik görevleri yerine getirilmezler. Fonemik analiz ve sentez hiç gelişmemiştir ya da sınırlı gelişmiştir.
Görme kayıplı çocukların terapisi aşamasında oyun çok önemlidir. Çocuklar hayatı oyunla deneyimler. Oyun çocuklar için ileriki yaşamlarının bir provasıdır. Görme kayıplı çocukları düşündüğümüzde oyun onlar için daha çok kıymetlidir. Oyunlar esnasında mutlaka diğer duyulardan destek alınmalıdır. Oyun esnasında seslendirmeler yapmalı ve bu seslendirmelerle nesne veya canlılar eşleştirilmelidir. (Peluş köpeğe çocuğun dokunmasını sağlayarak “Bu bir köpek. Köpekler hav hav der tüylü olurlar ve kuyrukları vardır bak kuyruğu burada “diyerek elini kuyruğa götürmek.) (3)
Seviye 1 konuşması olan bireylerde düzeltici dilsel çalışma planlanır. Asıl amaç konuşmayı fonetik açıdan desteklemektir. İşitsel gelişim için oyun ve alıştırmalar verilir. Görme kayıplı bireylerde taklit etme zor olduğu için sesler mekanik olarak verilir.
Seviye 2 konuşması olan bireylerde planlama yaparken birincil aşamada bahsedilen beceriler geliştirilmeye devam edilir ancak asıl hedef kelime dağarcığını artırmak aynı zamanda fonemik analiz ve sentezi geliştirmektir.
Seviye 3 ve 4 konuşmasına sahip bireylerde pratik faaliyetlerle beraber oyun içerisinde motor beceriler , kavrama ve görme becerileri çalışılır. Bu iki beceri ayrılmaz şekilde çalışır ve konuşma becerilerinin gelişimi ile ilgili kavramların oluşumunu ilişkilendirir. Terapideki odak noktalar dağarcığı arttırma ve kelimeye ait nesne ile karşılaştırmalar yapılamasıdır. Bunlar yapılırken dil bilgisi ve spontan konuşma mutlaka desteklenmelidir.
Görme Engelli Çocuklarda Ekolali Kullanımı
Ekolali'nin kullanımları çok ve çeşitlidir. Görme engelli çocuklar için, görmenin diğer çocuklar için olduğu gibi bazı şekillerde işlevleri olabilir. Görme engelli çocukların yüzde 80 kadarının konuşmalarında ekolali sergilediği düşünülmektedir. Ekolali, dil becerilerini öğrenmek ve uygulamak için mükemmel bir yoldur ve görme engelli veya gören çoğu çocukta dil gelişiminin bir parçasıdır. Bununla birlikte, gören çocuklarda ekolali şeklinde konuşma süresi nispeten kısa olma eğilimindedir. Öte yandan, görme engelli çocuklar bu davranışı daha yararlı buluyor gibi görünmektedir, bu nedenle onlar için daha uzun bir ömre sahiptir. (4)
Temel Bağlantılar: Görme yetisine sahip bir çocuk göz temasını kullanarak başkalarıyla birincil bağlantı kuracaktır. Görme engelli çocuk için göz teması mümkün olmasa da, diğer insanlarla ilk bağlantı için gören çocukla aynı ihtiyaca sahiptir. Ekolali ona bu temasın benzerliğini verir. Konuşmanın bağlantı sağlamaktan başka bir şey yapması gerekli değildir. Çocuk, konuşmanın alakalı olması gerektiğini anlayamayabilir, çünkü ekolali sık sık gündelik bakışları taklit etme işini yapar.(4)
Konuşmalar ve Sosyal Bağlantılar: Bu aşamada, görme engelli çocuğun dil anlayışı (alıcı dil olarak adlandırılır), sözlü olarak ifade etme yeteneğinden (ifade edici dil olarak adlandırılır) daha büyüktür. Çocuğunuz başkalarının konuşmasına katılmak isteyebilir, ancak uygun konular hakkında tartışma başlatma veya devam ettirme yeteneğine sahip olmayabilir. Ekolali, görme engeli olan çocuğa, sözel yetenekleri izin vermeden önce konuşmaya dahil olma fırsatı verebilir. Bu davranış çocuğa, göz teması ve beden dili yoluyla yerine getirilecek olan konuşmanın sosyal yönlerine dahil olma hissi verir. Burada karşımıza şöyle bir ikilem çıkıyor, görme engeli olan çocuk ekolali kullanımı yoluyla sosyal içerme arayışında olsa da, başkaları tarafından giderek daha farklı olarak görülebilir.
Ekolaliye ek olarak, zamir karışıklığı birçok görme engeli olan çocuğun konuşmasında belirgindir. (4)
Ekolali En Aza İndirgemek İçin Ne Yapabilirsiniz?
Çocuğunuza dili kullanmanın daha kolay, daha pratik yolları olduğunu göstermek, etkili yollardan biridir. Çabanız onun konuşmasını engellemekle ilgili değildir ve ne de çocuğun üzerinde hakimiyet kurmakla ilgili değildir. Aksine, bu, çocuğunuzun dili keşfetmesi ve yeteneklerini geliştirmesi için bir yol sağlamakla ilgilidir. Siz burada çocuğunuza sıradan, sosyal bir insan ve sonunda çok yönlü, sosyal olarak bilinçli ve mutlu bir yetişkin gibi davranması için rehberlik ediyorsunuz.
Tüm çocukların kendi hızlarında öğrendiklerini ve kendi yollarıyla tepki verdiklerini unutmayın, bu yüzden sabırlı olun ve pes etmeyin ! Çocuğunuza şu anda onun için işe yarayan şeylere bir alternatif vermenin sabır, bağlılık ve zaman alacağını başlangıçta bilmeniz ve kabul etmeniz önemlidir. Ekolaliyi azaltmak için bazı ipuçları:
Bir dil köprüsü oluşturun. Dil, çocuğunuzun dış dünya ile bağlantı kurmasını sağlayan bir köprüdür. Dil konusundaki yetenekleri doğrudan etrafındakilerden gelecektir. Dilin, anlayışı ve yetenekleriyle büyüyen dünyası hakkında bir yorum yaparak ikiniz için de etkileşime girme fırsatı sağlamış olursunuz. Maruz kaldığı dil ne kadar etkileyici olursa, kelimelerle olan yeteneği o kadar büyük olacaktır.
Çocuğunuza etrafında neler olup bittiğini çok açıklayıcı bir dille açıkladığınızdan emin olun. Odada kimler var ve ne yapıyorlar? Duyduğu sesler nelerdir? Oynamak için güzel bir oyun "Ben bir duyuyorum ..." Bu oyun, çocuğun tek bir cümleyi tekrarlama arzusu üzerine kuruludur, ancak aynı zamanda düşünmesini ve boşluğu doldurmasını gerektirir. Dışarıda oturun ve dinleyin. Çocuğunuzun size duyduklarını anlatmasını sağlayın. Ona yardım et, "Bir motosiklet duyuyorum ... Bir uçak duyuyorum ... Yaprakların esintide hışırdadığını duyuyorum." Onu sesleri dinlemeye ve etiketlemeye teşvik edin.
Gören insanların konuşulmayan dilini açıklayın. Görme engeli olan çocuğunuzun insanların ne yaptığını ve neden yaptığını anlaması gerekir. Başkalarının sözlü iletişim olmadan kullandıkları dili tanımlayın, diğer insanların konuşmasını tamamlayan gülümsemeler, başını sallamalar ve jestler hakkında ayrıntılı bilgi verin. Çocuğunuzun uygun olduğunda bu sözsüz iletişimi taklit etmesine yardımcı olun.
Bir soruya veya duruma verilen doğru yanıtı modelleyin. Bazen uygun tepkiler doğrultusunda nazik bir uyarı, çocuğunuzun doğru davranması için ihtiyaç duyduğu tek şeydir. Olumlu geri bildirim, neyi doğru yaptığını hatırlamasına yardımcı olur, böylece bir dahaki sefere davranışın bir varyasyonunu kullanabilir. (4)
Görme engeli olan bireylerin dil gelişiminin nasıl olduğu , dil edinimlerini sağlamak için kullanılan stratejileri, görme engeli olan çocuklar ekolaliyi hangi amaçlarla yapıyor ve ekolalinin günlük hayata daha uygun hale getirilebilmesi için neler yapılabileceğini konu edindiğimiz yazımızı okuduğunuz için teşekkürler.
KAYNAKÇA
1 Dehkonova Mubarak Ghiyosiddinovna (2023). Central asian journal of social sciences and history. Specific characteristics of logopedic work with blind children.
2 Miguel Pérez-Pereira (2006). Language development in blind children. doı:10.1016/B0-08-044854-2/00849-X
3 Karen Levin. Speech therapy and blindness. Retrieved from https://www.speechie.net/speech-therapy-and-blindness
4 Deborah Kent Stein(2011). Vestibular stimulation. American Action Fund for Blind Children and Adult.
