DİL GELİŞİMİ VE TEKERLEMELER
Tekerlemeler genelde çocukların oynarken söyledikleri, ses ve sözcük benzerliğinden yararlanılarak oluşturulan, ölçülü ve kafiyeli sözlerdir. Kültürümüzün en eski ürünlerinden olan tekerlemeler çocukların dil gelişimlerinin en doğal ürünleri olup ses ve ahenk unsurunun gelişiminin temelini oluşturmaktadırlar. Anne karnında, çocuğun genlerine işlenen ritim duygusu, okul öncesi dönemlerde tekerlemerde ses unsuruna bürünerek ondaki ses mükemmelliğini meydana getirmektedir. Halk dilinin en katıksız ve en samimi ifade türleri olan tekerlemeler, ninnilerden sonra çocukların karşılaştıkları, ses ve ahenk bakımından mükemmeliği yakalamış edebi türlerdir.
Tekerlemeler en çok 0-6 yaş grubunu ilgilendirir. Tekerlemelerin kendilerine has özelliklerinin başında kelime oyunu oluşu gelir. Bu kelime oyunu kafiye, aliterasyon ve seciden hareketle elde edilen ahenk ve mana ile ilgilidir. Tekerlemeler çocukların dil becerilerinin gelişimine yardımcı olur. Tekerlemelerde sözcük oyunları, ses benzerliklerini dolayısıyla fonolojik farkındalıklarını da geliştirir. Tekerlemeler çocukların kelime dağarcıkları ve ses algıları açısından paralellik göstermekte, sözcüklerin anlam boyutundan ziyade, ses boyutu onların ilgisini çekerek onların konuşma dilinde akıcılık kazanmalarını sağlamaktadır.
Tekerlemeleri, ilkokul ve okul öncesi çocukların müzik eğitimine etkisini bakımından inceleyen Menteş (1999: 11-12), tekerlemeler için şunları söylemektedir:
- Her tekerlemede çocuk kendini anlatmaktadır.
- Tekerlemelerdeki anlatım seslerle yapılmaktadır.
- Tekerlemelerdeki seslerin kullanımında belli bir tonal veya makamsal özellik vardır.
- Tekerlemelerde seslerle anlatılanlar, çocukların duyguları, düşünceleri, tasarımsal izlenimleridir.
- Tekerlemeler çocuğun dünyasını anlatır.
- Tekerlemeler öğe, ilişki ve niteliklerin müziksel bir bütünüdür.
Bugün diksiyon eğitimi veren kurslarda bazı tekerlemelerden fazlasıyla yararlandığını görmek mümkündür. Bireyin konuşmada düzgün ve akıcı cümleler kullanmasını sağlamak amacıyla verilen bu eğitimler bir nevi o kişileri okul öncesi çağlara götürmekte, orada tam olarak alınmamış dil eğitimini ileriki zamanlarda tamamlama çabasıdır. Tekerlemeler aynı zamanda dil ve dudak kaslarını kullanmada, onların gelişimini sağlamada önemli bir yer tutmaktadır.
CARL ORFF Öğretisi ve Tekerlemeler
CARL ORFF, 1924’te dans öğretmeni Dorothee Günther ile genç kızların müzik eğitimi için Münih’te bir okul kurmuştu. Bu okulda çocuklar için müzik eğitimine yönelik araştırmalar yaptı. Okul, 1944’te Naziler tarafından kapatıldı. 4 yıl sonra Orff’un bazı dans müziği kayıtlarının rastlantı olarak yayınlanması, geliştirdiği yöntemlerin Almanya’da yayılmasını sağladı ve çocuklar için müzik yayını yapan radyo programları başladı. Orff, çocuklardaki doğal müzik yeteneklerinin basit vurmalı ve yaylı çalgılar yoluyla geliştirilebileceğini düşünüyordu. Geliştirdiği teknikler şimdi pek çok ülkede kullanılmaktadır.
Carl Orff, içinden geldiği gibi müzik yapan, dans eden, doğaçlama yapan insanın, bütün eğitim süreçlerinin merkezinde olduğunu, onun kendi yaratıcı güçlerini, dil, müzik ve dans ile birlikte dile getirdiğini böylece ritim, hareket ve dili etkili kullandığını savunur. Orff öğretisinde dil önemli yer tutmaktadır. Söylenen sözcükleri ya da çalınan ritmik motifleri tekrar etmeye dayalı eko oyununda özellikle dil öğresine önem verilir. Bu oyunda eğitmenin bir ritmik eşlikle söylediği anlamlı ya da anlamsız Konuşmanın da bir ritmi olduğunun fark edilmesinin yanı sıra, sözcüklerin akılda tutulup tekrarlanması ve iyi duyurulması aradaki farkları iyi taklit etmesi sağlanmış olur. Carl Orff anlamlı ya da anlamsız sözcüklerden hareketle, bir dilin ses yapısına ve zenginliğini çocuklara vermeye çalıştığı sistemde tekerlemelere rastlamak mümkündür.
Günümüzde Tekerleme
Ebeveynlerin çocuklarına tekerleme öğrettiği günler geride kaldı. Şimdi ebeveynler kendi işleri ile meşgul olduklarından çocuklarıyla zaman geçiremiyor ve tekerlemeler akıllarına bile gelmiyor. Belki kendileri de unuttular bile... Anaokullarında, kreşlerde, bakım evlerinde çocuklara tekerleme öğretmiyorlar. Tekerlemeler çocuklar için hem eğlence hem de öğrenme kaynağı. Çocuklarınıza tekerlemeler öğretmeliyiz...
Sağlıcakla kalın.
______________________________________________________________________________________________________________________________
Bu yazı 2020 yılında yazılmıştır.
Referanslar:
- https://dergipark.org.tr/en/pub/pausbed/issue/34709/383730
- https://tr.wikipedia.org/wiki/Carl_Orff#:~:text=Carl%20Orff%20(10%20Temmuz%201895,%C3%B6zel%20bir%20e%C4%9Fitim%20y%C3%B6ntemi%20geli%C5%9Ftirmi%C5%9Ftir.
