DİL GELİŞİMİ HAKKINDA BİLİNMESİ GEREKENLER
Merhaba bilimsi okurları. Ebeveynlere yönelik yazılarımıza kaldığımız yerden devam ediyoruz. Bu yazımızda bebeklerle nasıl iletişim kurabileceğimize, onlarla nasıl konuşabileceğimize ve dil gelişimlerini desteklemek için neler yapabileceğimize değineceğiz.
Peki nedir bu dil gelişimi? Dil gelişimi, kelimelerin, sembollerin kazanılması, saklanması ve gramer kurallarına uygun olarak kullanılabilmesidir. Aynı yaştaki çocuklarda dil gelişimi farklılıklar barındırsa da benzer özellikler gösterir. Dil gelişimi, bilişsel ve bedensel gelişime parelel olarak yürür. Dil gelişimini etkileyen faktörler arasında; duyusal, fiziksel engel, olgunlaşma, duygusal durum, güdüleme, teşvik, sağlık ve diğer çevresel etmenler vardır. Diğer çevresel etmenler içerisinde yakın çevresinde yaşıtının olup olmaması, ebeveynlerin çocukla ne kadar konuştuğu ve iletişim araçlarıdır.
Bebekler ilk doğdukları andan itibaren dilin ilk öğesi olan sese sahiptirler. İlk 3 ay bebekler ağlayarak ses çıkarırlar ve iletişimlerini bu şekilde kurarlar. Alıcı dil becerilerine bakıldığında yüksek sese karşı irkilirler, kendisiyle konuşulunca sessizleşirler, dinler ya da gülümserler. Annesinin sesinin farkında olan bebekler annesin duyunca sakinleşir. Bir ses duyduğunda emme davranışını hızlandırır. İfade edici dil becerilerine bakıldığında, ailesini gördüğünde gülümser, çeşitli ihtiyaçları için ağlar. Keyif aldıklarında bu ay içerisinde bazı sesler çıkarır.
4-6 aylar arasında babıldamalar başlar. Bu dönemde evrensel sesler çıkarırlar. Alıcı dil becerilerine bakıldığında, seslerin geldiği kaynağı gözleriyle takip eder. Annesinin sesindeki değişikliği fark eder. Müzik ve ses çıkaran oyuncaklar ilgisini çeker. İfade edici dil becerilerinde konuşma benzeri bazı sesleri mırıldanmaya başlar. Kıkırdar ve güler. Heyecanlandığını veya hoşlanmadığını belirtir. Aile üyeleriyle vakit geçirirken veya yalnızken agular.
7-12 aylarda alıcı dil becerilerine bakıldığında basit oyunlardan hoşlanır. Sese doğru döner ve bakar. Çevresindeki konuşmaları dinler. Sıkça kullanılan kelimelerin farkındadır. Basit yönergeleri anlar. İfade Edici Dil becerilerinde ise kısa ve uzun hecelemeler yapabilir. Kelime ya da ağlama dışı seslerle çevresinin dikkatini çekebilir. Çeşitli konuşma seslerini taklit edebilir. İletişimde jestler kullanır.
1 yaşa yakın dönemde çeşitli kelimelere sahip olabilir. Bu kelimeler yeterince anlaşılır olmayabilir. 12- 18 ay tek sözcük dönemidir. Bebeklerin ilk anlamlı sözcükleri bu aylarda görülür. 18-24 aylar arasında basit cümleler, telegrafik konuşma dediğimiz gramere uymayan bir morfemsiz konuşma beklenir. Telegrafik konuşmaya örnek olarak; bebeğin “annem geldi” yerine “anne gel” demesi verilebilir. Bu dönemde yaklaşık 50-100 arası sözcük üretmesi beklenir. 24-60 ay arasında gramere uygun dil üretimi görülür. Yaklaşık 300 kelime üretebilirler.
Gelelim ebeveynler bebeklerinin dil gelişimlerine nasıl destek sağlayabilirler?
Bazı araştırmacılar; bir çocuğun yaşamının ilk üç yılında duyduğu kelime sayısının ileriki dönemlerdeki kelime dağarcığının büyümesini diğer etkenlerden (ebeveynlerin IQ’ları, ailenin sosyoekonomik durumu, çocuğun gittiği okul) daha fazla etkilediğini kaydetmişlerdir. Ebeveynlerin çocuklarının dil gelişimini desteklemesi için gerekli olan şeylerin başında “dil ortamı” geliyor. Bebeğinizin dili anlamasını sağlamak ve ona dil girdisi vermek için aşağıdaki ipuçlarını kullanabilirsiniz:
Bebeğinizle daha tiz bir sesle, sesli harfleri uzatarak, kelimeleri abartılı telaffuz ederek konuşun. Aşırı telaffuz ederek, bebeğinizin konuşulan kelimeleri ayırt etmesini kolaylaştırırsınız. Bebeğiniz yaklaşık 6 aylık olana kadar çoğunlukla ebeveyn dili kullanmanızı, ardından yavaş yavaş daha az ebeveyn dili kullanmanızı öneriliyor. Bebeğiniz en az 100 kelimeyi anladığında, çoğu zaman daha normal bir sesle konuşmak daha iyi olabilir.
Daha fazla ve sık dil girdisi, ileriki dönemlerde bireysel kelimeler, basit sözdizimi, fiil ve soru sorma gibi daha gelişmiş sözdizimi ile dil öğrenimine yol açar. Bebeğinizin ilk kelimelerini daha erken öğrenmesine yardımcı olmak için küçük bebeklerde kasıtlı olarak bazı kelimeleri çok yüksek frekansta kullanmanın. Bebeğinizle olan etkileşimlerinize dayanarak ona sık sık söylediğiniz kelimeleri düşünün, ardından bu kelimelerin bazılarını günde birçok kez tekrarlayın. Çoğunlukla, bu son derece yüksek frekanslı kelimeler için öğrenmek için nispeten somut kelimeler seçin ve kelimelerin anlamlarını gün boyunca defalarca gösterin. Orta frekanslı ve düşük frekanslı kelimeleri de kullanmaya devam edin ve tabii ki bebeğinizle cümleler halinde konuşmaya devam edin.
Çocuğunuzun ne gördüğünü, duyduğunu, kokladığını, tattığını ve dokunduğunu anlatın veya tanımlayın. Hareketi bir anlam olarak düşünün ve çocuğunuzun nasıl hareket ettiğini tanımlayın. Bunu gün boyunca yapabildiğiniz kadar yapın. Dil becerilerini öğrenmesine yardımcı olurken, bebeğinizle olan deneyimin ve bağın tadını çıkarın.
Normal konuşmada, bir kelime genellikle diğerine akar ve bebeklerin tek tek kelimelerin var olduğunu anlamalarını zorlaştırır. Bazı kelimeleri tek tek söyleyerek ve ardından bu kelimelerin anlamlarını göstererek veya göstererek bebeklerin kelime öğrenmesine yardımcı olabilirsiniz. Bu, elbette, her zaman yapılmamalıdır çünkü bebeğinizin kelime bilgisinin yanı sıra dilbilgisi de öğrenmesini istiyorsunuz. Çok küçük bebeklerin kelimeleri duydukları anda görmelerine izin vermek, bebeklere daha fazla bilgi verir. Bebekler bu bilgiyi tek tek kelimelerin var olduğunu ve kelimelerin nerede başlayıp nerede bittiğini anlamak için kullanabilirler.
Bebeğinizi taklit edin. Bebeğinizi taklit ederek onlarla iletişim kurmaya çalıştığınızın mesajını verirsiniz.
Mümkün olduğunca her gün kitap okuyun ve bebeğinize doğumdan itibaren hikayeler anlatın. Birkaç hafta sonra bebeğiniz, birlikte sessiz ve özel bir zamanın tadını çıkardığınız zaman olduğunu anlayacaktır. Bebeklik ve çocukluk döneminde kitap okumanın püf noktalarına, yararlarına, ebeveynlerin çocuklarına kitap alırken ve okurken dikkat etmesi gerekenlere değindiğimiz ayrıntılı yazımıza buraya tıklayarak ulaşabilirsiniz.
Arabada, banyoda, yatmadan önce şarkı ve tekerlemeler söyleyin. Bebeğiniz kelimelerin ritmini sevecek ve sesiniz ile sakinleşecek.
Bebeğiniz veya yeni yürümeye başlayan çocuğunuzla birçok nesneyi kategorilere ayırarak eğlenin. Aynı kelimeleri farklı şekillerde kategorilere ayırmayı ve bunu yaparken ne yaptığınız hakkında konuşmayı deneyin.
Ebeveynler bebekleriyle "peek-a-boo" oynuyorlar, bezlerini değiştirirken onlarla konuşuyorlar ve uyumaları için sallarken onlara şarkı söylüyorlar. Bebekler mutlu bir şekilde mırıldandıklarında, gevezelik ettiklerinde ve gurulduklarında ebeveynler bu sesleri onlarla birlikte çıkarıyorlar. Bu durum hem eğlenceli hem de bebeklerin gelişimi için çok önemlidir.
Bebeğinizle veya küçük çocuğunuzla konuşmak, dil ve iletişim gelişimine yardımcı olabilir. Bebeğiniz veya küçük çocuğunuzla ne kadar çok konuşur ve onun diline uygun konuşursanız o kadar iyi. Bunun nedeni, küçük çocuklarıyla çocuğa uygun dil kullanarak çok konuşan ebeveynlerin birçok farklı ses ve kelime kullanmasıdır. Çocuklar çok fazla kelime ve birçok farklı kelime duyduğunda, dil anlayışlarını geliştirir. Ayrıca anladıkları ve kullandıkları kelimelerin sayısını ve çeşitliliğini arttırır ve bu sadece daha iyi dil becerileri ile ilgili değil. Bebeklerle konuşmak beyinlerinin gelişmesine yardımcı olur ve çocukların büyüdüklerinde okulda daha başarılı olmalarına yardımcı olabilir.
Bir sonraki yazımızda çocuklarla konuşurken dikkat edilmesi gerekenlere değineceğiz. Bilimsiyle kalın
